Το UNAIDS και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμούν ότι από την εμφάνιση της επιδημίας περισσότερα από 4 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών έχουν μολυνθεί από τον ιό HIV. Ποσοστό μεγαλύτερο του 90% από αυτά είναι βρέφη που γεννήθηκαν από οροθετικές μητέρες και μολύνθηκαν είτε κατά τη διάρκεια της κύησης είτε μετά τη γέννα μέσω του θηλασμού. Το 1998 σχεδόν 3 εκατομμύρια νέοι, ηλικίας 15-24 ετών, μολύνθηκαν από τον ιό, δηλαδή περισσότεροι από πέντε νέοι (άνδρες και γυναίκες) μολύνονταν κάθε λεπτό της ημέρας, κάθε ημέρα του χρόνου. Επίσης το ίδιο έτος μολύνθηκαν 590.000 παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών. Ετσι ο αριθμός των μολύνσεων σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία έφθασε τα 1,2 εκατομμύρια στο τέλος του 1998. Από τα 2,5 εκατομμύρια ατόμων που πέθαναν από AIDS το 1998, τα 510.000 ήταν παιδιά κάτω των 15 ετών.

Η Υπηρεσία Απογραφών των ΗΠΑ εκτιμά ότι ως το 2010, αν η εξάπλωση του ιού δεν αναχαιτιστεί, το ποσοστό θανάτων των βρεφών από AIDS θα αυξηθεί σε 75% και περισσότερο από 100% σε παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών στις περιοχές εκείνες που έχουν πληγεί από την επιδημία.

Δυσχερής είναι μέχρι στιγμής η παρακολούθηση της πορείας του AIDS, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι οι ειδικοί επιστήμονες δεν γνωρίζουν αν η τάση είναι ανοδική, αν σημειώνεται ύφεση ή αν υπάρχει σταθεροποίηση. Ως το τέλος του 1998 καταγράφονταν κάθε χρόνο τα κρούσματα, τα οποία συγκρίνονταν με κρούσματα προηγουμένων ετών. Κατ' αυτόν τον τρόπο οι επιστήμονες ήλεγχαν την αύξηση ή τη μείωση των κρουσμάτων. Από την 1η Ιανουαρίου 1999 όμως εφαρμόζεται ο ανώνυμος μη ταυτοποιήσιμος έλεγχος και καταμετρούνται όχι μόνο τα κρούσματα (δηλαδή οι άνθρωποι που έχουν εκδηλώσει τη νόσο) αλλά και εκείνοι που έχουν μολυνθεί από τον ιό.

Είναι λοιπόν κατανοητό ότι συγκεντρωτικά στοιχεία γι' αυτούς που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV δεν υπάρχουν παρά μόνο κάποιες εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι στην Ελλάδα ως το τέλος του 1998 είχαν μολυνθεί 7.500 εκ των οποίων περίπου οι μισοί είναι νέοι ηλικίας ως 25 ετών.

Αν βασιστούμε στα στοιχεία που διαθέτει το Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ) για τον αριθμό των κρουσμάτων, θα παρατηρήσουμε μείωση από το 1996 και έπειτα. Η μείωση αυτή οφείλεται στην τριπλή αντιρετροϊκή αγωγή που άρχισε τότε να χορηγείται και είχε ως αποτέλεσμα την καταστολή του ιικού φορτίου των ασθενών. Ως το τέλος Δεκεμβρίου του 1998 είχαν σημειωθεί συνολικά 1.882 κρούσματα. Από τους 1.852 εφήβους και ενηλίκους, 1.620 (87,5%) ήταν άνδρες και 232 (12,5%) γυναίκες, είχαν δηλωθεί δε 1.103 (58,6%) θάνατοι. Ο αριθμός των αρρώστων παιδιών, ηλικίας μικρότερης των 13 ετών ήταν 30, από τα οποία 18 ήταν αγόρια και 12 κορίτσια. Στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο για το AIDS (11-13 Νοεμβρίου) ανακοινώθηκε ότι το 1999 σημειώθηκαν στην Ελλάδα 81 νέα κρούσματα και ο συνολικός αριθμός τους έφθασε τις 1.963. Επισημάνθηκε επίσης ότι εντός του '99 τρεις στους δέκα έλληνες οροθετικούς μολύνθηκαν κατόπιν ετεροφυλοφιλικής επαφής. Οι ειδικοί προέβλεψαν ότι το 2004 η αναλογία ανδρών / γυναικών με AIDS θα είναι ίδια (σσ: ως σήμερα περισσότεροι είναι οι άνδρες).

* Το πρώτο φάρμακο

Ο κ. Μ. Λαζανάς, διευθυντής της Β' Παθολογικής Κλινικής και της Μονάδας Ειδικών Λοιμώξεων του Τζάνειου Νοσοκομείου μάς βοήθησε να ανατρέξουμε στις πρώτες επιστημονικές ανακαλύψεις για την αντιμετώπιση του ιού του AIDS και στα βήματα που ακολούθησαν.

Το πρώτο φάρμακο που κυκλοφόρησε ήταν το ΑΖΤ, το 1986. Χορηγήθηκε κυρίως σε άτομα τα οποία ήταν στο στάδιο της νόσου και γι' αυτό στην αρχή είχε μερική επιτυχία. Στη συνέχεια, όταν το φάρμακο χορηγήθηκε σε περισσότερους ανθρώπους φάνηκε η αποτελεσματικότητά του. Ακολούθως κυκλοφόρησαν, με μεγάλη επιτυχία, το DDI, το DDC και το 3TC (και τα τρία ήταν νουκλεοσιδικά ανάλογα της αντίστροφης μεταγραφάσης). Επειτα από έρευνες διαπιστώθηκε ότι πρέπει να ξεκινήσει η διπλή θεραπεία και άρχισαν να γίνονται συνδυασμοί των παραπάνω φαρμάκων. Η θεραπεία επεκτάθηκε πλέον και σε άτομα που δεν ήταν μόνο σε στάδιο νόσου. Στη συνέχεια προστέθηκε άλλο ένα φάρμακο, το D4T, το οποίο μπορούσε να αντικαταστήσει με επιτυχία το ΑΖΤ.

Το 1996 αρχίζει επίσημα πια η εποχή των «κοκτέιλ». Δηλαδή ο συνδυασμός τριών φαρμάκων, δεδομένου ότι είχε ήδη αρχίσει να χρησιμοποιείται μία νέα κατηγορία φαρμάκων, αυτή των αναστολέων της πρωτεάσης. Ο τριπλός αυτός συνδυασμός έδωσε τη δυνατότητα να γίνεται μεγάλη καταστολή του ιικού φορτίου των ασθενών. Αρχικά υπήρχαν πολλές ελπίδες ότι θα μπορούσε ο οργανισμός με αυτή την τριπλή θεραπεία να «καθαρθεί» από τον ιό, αλλά αυτό δυστυχώς δεν αποδείχτηκε ότι μπορεί να γίνει, διότι ο ιός φωλιάζει σε περιοχές του οργανισμού όπου τα φάρμακα δεν έχουν πάντα καλή διεισδυτικότητα.

Σύμφωνα με τον κ. Λαζανά «έχουμε φτάσει σε πολύ καλό σημείο με τους τριπλούς συνδυασμούς και την καταστολή του ιικού φορτίου να μην εξελίσσεται η νόσος, να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών, να μην εκδηλώνονται ευκαιριακές λοιμώξεις και νεοπλάσματα ούτως ώστε να έχει μειωθεί σημαντικά η θνητότητα».

Τα δύο τελευταία χρόνια μία νέα κατηγορία φαρμάκων, τα μη νουκλεοσιδικά ανάλογα της αντίστροφης μεταγραφάσης, είναι στη διάθεση των γιατρών. Με την πάροδο όμως των ετών και τη χρησιμοποίηση νέων θεραπειών, εκτός από τα πολύ καλά αποτελέσματα έχουν δημιουργηθεί και προβλήματα.

Το πρώτο πρόβλημα είναι η μη συμμόρφωση των ατόμων αυτών στη θεραπεία. Επειδή οι «ασθενείς» βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση και αναγκάζονται να λαμβάνουν μακροχρόνια θεραπεία, που περιλαμβάνει πολλά δισκία ημερησίως, απειθαρχούν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να «καταστρέφονται» τα φάρμακα και να δημιουργούνται ανθεκτικά στελέχη των ιών.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Λόγω της μακροχρόνιας χρήσης δημιουργούνται ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως είναι η λιποδυστροφία (μετατόπιση του λίπους από μία περιοχή του σώματος σε άλλη), η αύξηση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, η αύξηση του σακχάρου στο αίμα κ.ά. Τα προβλήματα αυτά αντιμετωπίζονται μεν αλλά προσθέτουν νέα θεραπευτικά σχήματα και επιπλέον φάρμακα στους «ασθενείς».

Το τρίτο πρόβλημα είναι η αντοχή του ιού στα φάρμακα. Η αντοχή δημιουργείται λόγω της χρονιότητας της νόσου και λόγω της κακής συμμόρφωσης των «ασθενών».
Τι κάνει η κυβέρνηση

«Η ελληνική πολιτεία χρηματοδοτεί, με βάση μία ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη στρατηγική, τη μάχη κατά του AIDS και των άλλων λοιμωδών νοσημάτων. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά τη δωρεάν χορήγηση ­ από το 1996 ­ του τριπλού συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων που είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και τη μείωση της θνησιμότητας. Από τον Οκτώβριο του 1998 εγκρίθηκε επίσης η χορήγηση των νέων αντιρετροϊκών φαρμάκων. Συνολικά η αντιρετροϊκή αγωγή (διπλός, τριπλός ή τετραπλός συνδυασμός) έχει εγκριθεί σε 2.973 άτομα. Επίσης το επίδομα που καταβάλλεται σε όλους τους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί με τον ιό, έχει αυξηθεί από το 1997 και ανέρχεται σε 182.000 δραχμές το δίμηνο. Τέλος, θέλω να επισημάνω ότι από 1.1.1999 παρακολουθούμε με εθνικό επιδημιολογικό σύστημα την πορεία της λοίμωξης. Οι Μονάδες Ειδικών Λοιμώξεων και τα Κέντρα Αναφοράς δηλώνουν τα οροθετικά άτομα εμπιστευτικά και ανώνυμα στο Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων ανεξάρτητα από την εκδήλωση του AIDS».
Συζήτηση και πάρτι

Η ιδέα για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS γεννήθηκε πριν από χρόνια, ύστερα από μία παγκόσμια συνάντηση κορυφής των υπουργών Υγείας. Η 1η Δεκεμβρίου αποτελεί το επίκεντρο των συνεχόμενων προσπαθειών για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το AIDS. Από το 1988 και έπειτα ο ΠΟΥ επιλέγει και ένα διαφορετικό θέμα, με το ανάλογο σύνθημα, για την 1η Δεκεμβρίου. Το εφετεινό σύνθημα είναι «Ακου - Μάθε - Ζήσε» και απευθύνεται κυρίως στους νέους. Η κεντρική εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη στη μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η εκδήλωση είναι υπό την αιγίδα του Προέδρου της Βουλής κ. Α. Κακλαμάνη και του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χαιρετισμούς θα απευθύνουν ο υφυπουργός Υγείας κ. Θ. Κοτσώνης, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κ. Δημόπουλος και ο πρόεδρος του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ) κ. Ι. Στρατηγός. Θα ακολουθήσει συζήτηση και στο τέλος θα συνταχθεί ψήφισμα το οποίο θα κατατεθεί στον Πρόεδρο της Βουλής. Το ίδιο βράδυ διοργανώνεται από το ΚΕΕΛ συναυλία - πάρτι για νέους στο Σταθμό του Μετρό στο Σύνταγμα.

Επίσης, το μη κερδοσκοπικό εθελοντικό σωματείο Κέντρο Ζωής διοργανώνει την 1η Δεκεμβρίου εκδήλωση στο χώρο όπου στεγάζεται το σωματείο (Αντιμάχου 7, Ιλίσια), 10 π.μ. - 6 μ.μ.
Πότε θα κυκλοφορήσουν

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων οι φαρμακευτικές εταιρείες βρίσκονται στο στάδιο της έρευνας νεότερων φαρμάκων, τα οποία δεν θα έχουν τα μειονεκτήματα των προηγουμένων. Εχουν σχεδιαστεί φάρμακα τα οποία έχουν μεγαλύτερη δραστικότητα, καλύτερη φαρμακοκινητική (λιγότερα δισκία ­ μία ως δύο φορές την ημέρα), λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και λιγότερες μεταλλάξεις στον ιό HIV.

Τα νέα φάρμακα που θα κυκλοφορήσουν άμεσα στην ελληνική αγορά είναι το Abacavit (νουκλεοσιδικό ανάλογο), το Efavirenz (μη νουκλεοσιδικό ανάλογο) και το Amprenavir (αναστολέας της πρωτεάσης). Στο άμεσο μέλλον θα κυκλοφορήσει το ΑΒΤ-378 το οποίο θα περιέχει και έναν άλλο αναστολέα πρωτεάσης, το Ritonavir, αυξάνοντας έτσι κατά πολύ τη δραστικότητά του ενώ θα έχει ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Πάντως σε όλες τις κατηγορίες φαρμάκων που υπάρχουν έχουν ανακαλυφθεί νεότερα σκευάσματα, τα οποία θα έχουν καλύτερη διεισδυτικότητα (συγκέντρωση στο κεντρικό νευρικό σύστημα και τους λεμφαδένες).

Ενα άλλο σημείο στο οποίο έχει επικεντρωθεί η έρευνα είναι η ανοσοθεραπεία. Γίνεται προσπάθεια μέσω άλλων οδών να ενισχυθεί το ανοσολογικό σύστημα με τη χρήση δύο ουσιών: της ιντερλευκίνης και της ιντερφερόνης.

* Τι είναι τα κοκτέιλ

Τα «κοκτέιλ» φαρμάκων δημιουργούνται από τρία φάρμακα που ανήκουν στις εξής τρεις κατηγορίες: νουκλεοσιδικά ανάλογα, μη νουκλεοσιδικά ανάλογα και αναστολείς της πρωτεάσης. Οι συνδυασμοί φαρμάκων γίνονται ανάλογα με το τι φάρμακα έχει λάβει ο «ασθενής» και τι αντοχές έχει ο ιός σε αυτά. Τα «κοκτέιλ» φαρμάκων μπορούν να δημιουργηθούν από δύο νουκλεοσιδικά ανάλογα και ένα μη νουκλεοσιδικό ανάλογο ή από δύο νουκλεοσιδικά ανάλογα και έναν αναστολέα της πρωτεάσης ή από ένα νουκλεοσιδικό ανάλογο, ένα μη νουκλεοσιδικό ανάλογο και έναν αναστολέα της πρωτεάσης. Βεβαίως, μπορούν να γίνουν και άλλοι συνδυασμοί.

Επίσης κυκλοφορούν ήδη τρία φάρμακα, τα οποία χορηγούνται στους επαγγελματίες υγείας μόλις αυτοί τρυπηθούν με μολυσμένη σύριγγα. Τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά σε ποσοστό 98%, διότι από την ώρα που θα εισέλθει ο ιός στο σώμα και ως να μολυνθούν τα κύτταρα πρέπει να περάσουν 24 ώρες. Αλλες 48 ώρες πρέπει να περάσουν ώσπου να περάσει ο ιός στους λεμφαδένες.

* Αργεί το εμβόλιο

Σε ό,τι αφορά το περιβόητο εμβόλιο για το AIDS τα νέα είναι αρνητικά. Αμερικανοί επιστήμονες είχαν προβλέψει ότι θα κυκλοφορήσει το 2005. Δυστυχώς, ακόμη δεν υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις.

«Ανεξαρτήτως των νέων θεραπειών ­ σημειώνει ο κ. Λαζανάς ­ η μάχη πρέπει να δίδεται στην πρόληψη, στην έγκαιρη αναγνώριση των νέων κρουσμάτων, στην έγκαιρη θεραπεία και στη σωστή παρακολούθηση των ατόμων με HIV λοίμωξη από μονάδες ειδικών λοιμώξεων. Στη σωστή παρακολούθηση έχουν συμβάλει σημαντικά νεότερες εργαστηριακές μέθοδοι, όπως είναι η μέτρηση του ιικού φορτίου (το ποσό του ιού που κυκλοφορεί στο αίμα) καθώς και η αντοχή του ιού στα φάρμακα. Ετσι, μπορεί να γίνει σωστή επιλογή ή αλλαγή του θεραπευτικού σχήματος».